Toen ik afgelopen vrijdag op een zonovergoten ochtend uit de tram stapte, zag ik ze gelijk. Twee grote posters op een billboard aan de overkant van de straat met daarop de foto van een charismatische, breed lachende oude man met een prachtige bos glanzend wit haar. Onder zijn foto stonden slechts de veelzeggende woorden: Ci mancherai, we gaan je missen. Het was Gigi Proietti, een icoon in Rome die op twee november – de dag van zijn tachtigste verjaardag en in Italië il giorno dei morti, de dag van de doden – vrij plotseling overleed. De sociale media werden onmiddellijk overspoeld met steunbetuigingen en berichtjes over hoe Rome nooit meer hetzelfde zou zijn, inclusief een emotioneel en persoonlijk bericht van onze burgemeester. Tot mijn grote spijt moest ik echter bekennen dat ik geen idee had wie hij was.
Hoe anders zou je leven zijn als je geen idee had van de lokale iconen in jouw stad of regio, de verhalen uit het collectieve geheugen niet zou kennen of alle subtiele, niet letterlijke grapjes bij de plaatselijke bakker niet zou begrijpen omdat je geen idee hebt waar ze aan refereren?
Wanneer je naar het buitenland verhuist, begeef je je opeens in een wereld die nog helemaal onbekend is voor jou. Het ideale begin van een lange ontdekkingstocht waarop je je elke dag weer opnieuw verbaast en dingen leert. Je zuigt alle indrukken op als een spons, maar vergeet ook heel veel details weer omdat je het nog niet in een groter geheel kunt plaatsen. Je hersenen leggen de duizenden linkjes simpelweg nog niet en doorzien nog niet hoe elke straatsteen, elk spelend kind, elk kerkje en elke voorbijganger met elkaar verbonden zijn. Af en toe kan je dat overweldigen, of kun je je eenzaam voelen. Ontheemd zelfs. Ga maar bij jezelf na. Hoe anders zou je leven zijn als je geen idee had van de lokale iconen in jouw stad of regio, de verhalen uit het collectieve geheugen niet zou kennen of alle subtiele, niet letterlijke grapjes bij de plaatselijke bakker niet zou begrijpen omdat je geen idee hebt waar ze aan refereren?
Opeens was ik weer heel duidelijk de buitenstaander, la straniera, die niet in het collectieve verdriet van de Italianen meedeelde
Zo voelde ik mij weer een beetje toen ik de berichten las over Luigi “Gigi” Proietti. Ik besefte me dat het lang geleden was dat ik dit gevoel had gehad. Zelfs mijn Italiaanse vrienden grapten de laatste tijd al vaker over het feit dat ik meer op de hoogte was van de lokale gebeurtenissen (en drama) dan zij. Opeens was ik weer heel duidelijk de buitenstaander, la straniera, die niet in het collectieve verdriet van de Italianen meedeelde.
Nadat hij het houten theater was binnengedragen volgde er een minutenlang applaus dat telkens weer aanzwol omdat elk applaus te kort zou zijn. Als een heel land tegelijkertijd kippenvel kan hebben, was het op dat moment.
Op donderdagochtend vond de afscheidsdienst plaats voor Signor Proietti die live werd uitgezonden in heel Italië. En hoe gek dit ook klinkt, het was één van de mooiste dingen die ik ooit heb gezien op de Italiaanse televisie, en misschien wel op televisie überhaupt. Nadat hij het houten theater was binnengedragen volgde er een minutenlang applaus dat telkens weer aanzwol omdat elk applaus te kort zou zijn. Als een heel land tegelijkertijd kippenvel kan hebben, was het op dat moment. De onder rode rozen bedolven kist werd in het midden van het podium geplaatst. Iedereen was in het zwart gekleed, één van de mooiste en meest respectvolle betuigingen van rouw. Een gebaar zo simpel, maar zo betekenisvol. De ene na de andere speech werd voorgedragen door zijn vrienden en collega’s, bijna allemaal artiesten uit het theater vak. Elke speech was daardoor een kunstwerk op zich over een keiharde werkelijkheid waarmee ze een paar dagen eerder waren geconfronteerd. De grootsheid en het gevoel waarmee het werd voorgedragen was haast onwerkelijk. Af en toe leek het net een film waarin ik volledig meegesleept werd. Het moment waarop één van zijn beste vrienden, die Gigi Proietti al vanaf de jaren tachtig als zijn mentor beschouwde, na drie woorden uitgesproken te hebben uit pure frustratie zijn mondmasker aftrok, zal ik niet snel vergeten.
Is het niet triest hoe je soms pas iemand leert kennen als ze er niet meer zijn?
Dankzij die bevlogen speeches – waarvan ik af en toe stukken niet helemaal kon volgen wanneer het even in het Romeins dialect ging, zo zie je maar hoe essentieel het begrijpen van het dialect is om ergens echt te integreren – leerde ik Signor Proietti kennen. Is het niet triest hoe je soms pas iemand leert kennen als ze er niet meer zijn? Gigi Proietti was een groots theaterman. Hoewel hij ook in films speelde en de Italiaanse stem was van vele Hollywood-acteurs, was theater het vak waarin niemand zich met hem kon meten. Oude beelden werden getoond waarop je zag hoe hij met zijn specifieke humor en geweldige mimiek het publiek op een grandioze manier bespeelde.
Want de invloed van theater reikt zoveel verder dan de pluchen stoelen, of in dit geval de houten banken. Soms is er een scene uit een theaterstuk, een zin uit een liedje, een beweging uit een dans, of zoiets kleins maar subtiels als een gezichtsuitdrukking dat je zo raakt dat je het met je meeneemt naar huis als iets dat je de rest van je leven niet meer vergeet
Er werden ook dingen verteld over zijn persoonlijke leven. Over zijn Zweedse vrouw en twee dochters Susanna en Carlotta, die veelvuldig in beeld kwamen en geroemd werden om hoe ze er mee om zijn gegaan dat hun echtgenoot en vader eigenlijk nooit van hen alleen was. Hoe ze hem hadden moeten delen met het grote publiek. Een man als Gigi Proietti was namelijk een beetje van iedereen. Ook werd er gesproken over zijn bevlogenheid om het theater te blijven delen en in het bijzonder de klassiekers. In 2003 was het dan ook zijn idee om in de Villa Borghese – het mooiste park van Rome – het houten, Elizabethaanse theater The Globe neer te zetten dat een reconstructie was van het beroemde Londense theater uit 1559. Gigi Proietti koos ervoor om hier, geheel in de geest van het theater, de klassiekers van Shakespeare op te voeren. Het publiek mag er zelf kiezen of ze op de grond of in de houten tribunes, het lijken haast stalboxen, willen zitten. Al vanaf het begin zijn het theater en de stukken die er opgevoerd worden bijzonder populair bij de jongere generatie en daarmee had Signor Proietti een meesterzet gedaan. Want de invloed van theater reikt zoveel verder dan de pluchen stoelen, of in dit geval de houten banken. Soms is er een scene uit een theaterstuk, een zin uit een liedje, een beweging uit een dans, of zoiets kleins maar subtiels als een gezichtsuitdrukking dat je zo raakt dat je het met je meeneemt naar huis als iets dat je de rest van je leven niet meer vergeet. Theater maakt geen onderscheid. En dat wist Signor Proietti als geen ander.
Die houten tribunes met drie verdiepingen, dat podium, het kwam me allemaal wel héél bekend voor. En opeens wist ik het weer
En terwijl ik diep geroerd in kleermakerszit op de bank zat, mijn ogen niet los te rukken van die kist met rode rozen op het scherm, ging er plots een lampje branden. De camera zwenkte weer richting de tribunes waar een collega-artiest die zojuist had gespeecht Proiettis dochter een warme knuffel gaf. Die houten tribunes met drie verdiepingen, dat podium, het kwam me allemaal wel héél bekend voor. En opeens wist ik het weer. Onmiddellijk pakte ik mijn telefoon erbij om een oud filmpje terug te zoeken. Daar was het. Op zeven oktober 2015, nog geen maand nadat ik in Rome was aangekomen, was ik hier naar een voorstelling van Shakespeare geweest: ‘Sogno di una notte di mezza estate’, oftewel: het wereldberoemde ‘Een midzomersnacht droom’. Destijds had ik er geen idee van waar ik eigenlijk was en verstond ik haast geen woord van wat er gezegd werd, maar dat maakte de betovering er niet minder om. Ik vond het prachtig. Want na die avond wist ik één ding zeker: ik wilde meer van dit.
Pas vijf jaar later zou ik het linkje leggen en ontdekken dat Gigi Proietti, de man die ik dacht niet te kennen, wel degelijk een impact had gemaakt op mijn leven
Het zou nog vijf jaar duren voordat ik erachter zou komen aan wie ik deze magische beleving van destijds te danken had. Pas vijf jaar later zou ik het linkje leggen en ontdekken dat Gigi Proietti, de man die ik dacht niet te kennen, wel degelijk een impact had gemaakt op mijn leven. En zijn invloed rijkt verder dan dat. Het was dankzij het terugkijken van dat filmpje uit 2015 dat ik besefte hoe veel meer eigen ik ben geworden in Rome, als een klein schakeltje in het Romeinse leven waarin iedereen met elkaar verbonden is. Nu kan ik het me niet meer voorstellen hoe het is de taal niet te verstaan. Dat ik de onderlinge grapjes tussen de twee barista’s in mijn koffiebar vanochtend niet zou hebben begrepen. Gigi Proietti was een echte verbinder, en na het zien van zijn begrafenis besefte ik dat hij nu, zelfs na zijn dood, erin was geslaagd om de verbinding tussen mij en Rome te verdiepen. De stad, en eigenlijk het hele land, heeft een grootsheid verloren, maar zijn nalatenschap is van onschatbare waarde. Grazie Gigi.
Mooi eerbetoon.
❤️