#67 Carnaval in Italië (Nederlands)

In grote delen van Nederland en Italië had men op dit precieze moment op de tafels staan dansen, ware het niet dat een virus – dat ons al véél te lang lastigvalt – hier een stokje voor heeft gestoken. Het is namelijk carnaval, dat je ongetwijfeld niet ontgaan is. En hoewel het lijkt alsof het complete feest is gecanceld, voelt het vanbinnen toch anders. Want zowel in Italië en Nederland hoor ik hetzelfde: je kunt carnaval helemaal niet van de kalender schrappen want het is nu eenmaal carnaval zeven weken voor Pasen. Zoals het elk jaar vanzelf Kerstmis en Nieuwjaar wordt, wordt het dus ook vanzelf carnaval. 

Er wordt nog weleens gedacht dat het feest hier heel anders is dan daar. Maar het zijn juist de overeenkomsten die mij al jaren opvallen

Hoewel het carnaval van Venetië bij iedereen in Nederland bekend is, zijn ze in Italië juist aangenaam verrast als ik ze vertel over ons carnaval in Limburg, dat vastelaovend wordt genoemd. Er wordt nog weleens gedacht dat het feest hier heel anders is dan daar. Maar het zijn juist de overeenkomsten die mij al jaren opvallen. In tegenstelling tot het Brabantse, Bourgondische carnaval kent het Limburgse carnaval veel invloeden van het Venetiaanse feest die via het Rijnlandse carnaval in Duitsland zijn doorgegeven. In feite heeft bijna elke Limburgse carnavalstraditie een Italiaans equivalent. En omdat al die prachtige tradities zowel in Italië als Limburg nu digitaal worden opgevoerd (en laten we eerlijk zijn, dat haalt het toch bij lange na niet bij het echte feest), heb ik besloten van deze blog een klein gidsje te maken. Want mocht je toch eens het Italiaanse carnaval willen opzoeken maar niet je favoriete vastelaovend-traditie van thuis willen missen, weet je na het lezen van deze blog precies waar je naartoe moet. 

Als ik zulke grote groepen door de stad zie flaneren, volledig opgaand in hun rol, snap ik waarom carnaval ook wel één groot toneel wordt genoemd. Dit ‘spel van de vastelaovend’ komt rechtstreeks van het carnaval in Venetië

Maandenlang bezig zijn met het maken van kostuums voor de hele vriendengroep die zelfs tot op het laatste knoopje identiek zijn en waarvoor de meest prachtige, dikke stoffen worden gebruikt. In Limburg is dit heel gewoon. De bewonderende reacties en mensen die met je op de foto willen, zijn vaak de ultieme beloning voor al dat harde werk. Als ik zulke grote groepen door de stad zie flaneren, volledig opgaand in hun rol, snap ik waarom carnaval ook wel één groot toneel wordt genoemd. Dit ‘spel van de vastelaovend’ komt rechtstreeks van het carnaval in Venetië. In 2016 maakte ik het Venetiaanse carnaval mee. Tegen het decor van deze sprookjesstad heb ik mij vergaapt aan de Venetianen die in traditionele kledij rechtstreeks uit de tijd leken te komen dat Casanova hier nog door de straten slenterde. Het feit dat men niet praat vanachter het masker en ten allen tijden in hun rol blijft, voegt nog meer mysterie toe aan een feest dat zowel in Limburg als Venetië bol staat van geheimen en tradities. Als je vooral van kijken, bewonderen en mooie plaatjes schieten houdt, is het Venetiaanse carnaval een droom.

Verona. De stad van Romeo en Giulia, maar die dag vooral even de stad van een gigantische kinderoptocht met vele grote groepen dansmarietjes

Eén van mijn favoriete elementen van het carnaval in Limburg zijn de dansmarietjes. De zwierige rokjes, de typische driehoekige hoeden en natuurlijk dat ene nummer, “Dans dans dans, dansmarietje, dans de ganse nach mèt mich”. Ook in Italië is dit men niet vreemd, ontdekte ik. In hetzelfde jaar dat ik het carnaval van Venetië beleefde, was ik op carnavalsvrijdag in Verona. De stad van Romeo en Giulia, maar die dag vooral even de stad van een gigantische kinderoptocht met vele grote groepen dansmarietjes die net als in de Limburgse optochten keurig op lengte liepen. 

In Italië beweert men dan ook dat als je niet ooit ben uitgebeeld als karikatuur in de optocht van Viareggio, je niet echt belangrijk bent

Het is geen carnaval zonder optocht, en zo trekken bonte stoeten met de meest prachtige praalwagens door elke stad, dorp en gehucht in Limburg. Met veel humor worden er politieke en maatschappelijke boodschappen geuit, en dat doet men precies zo in de wereldberoemde carnavalsoptocht van Viareggio in Toscane. De Paus, Silvio Berlusconi en Diego Maradona: ze zijn allemaal als grote poppen in de optocht voorbij gekomen. In Italië beweert men dan ook dat als je niet ooit ben uitgebeeld als karikatuur in de optocht van Viareggio, je niet echt belangrijk bent. Naar verluidt is het papier-maché, cartapesta, waar de grote figuren op de wagens mee gebouwd worden, zelfs in Viareggio uitgevonden.

Dat gebeurt ook met de carnavalsoptocht van Acireale op Sicilië, waar de optocht naar het majestueuze Piazza Duomo trekt

Typisch voor de Limburgse carnavalsoptochten is dat ze eindigen op een prachtig plein, centraal in de stad, waar het volk helemaal verkleed staat te wachten. Dat gebeurt ook met de carnavalsoptocht van Acireale op Sicilië, waar de optocht naar het majestueuze Piazza Duomo trekt. Overigens is het carnaval van Acireale gekoppeld aan het Toscaanse carnaval van Viareggio. 

In Fano, in de regio Le Marche, staat de carnavalsoptocht voor een groot deel in het teken van het gooien van snoep en chocolade naar de kinderen

Er trekt geen prinsenwagen voorbij in een Limburgse optocht zonder dat er kilo’s snoep gegooid wordt naar de kinderen (en vooruit, ook de volwassenen) langs de kant. Dit grote snoepfeest vindt ook plaats in Fano, in de regio Le Marche, waar de carnavalsoptocht voor een groot deel in het teken staat van het gooien van snoep en chocolade naar de kinderen. 

Het traditionele sinaasappelen gooien, dat al meer dan een eeuw wordt gedaan in Sittard, heeft een Italiaans equivalent. In Ivrea, in Piemonte in het noorden van Italië, is dit waar carnaval om draait

Ook het traditionele sinaasappelen gooien, dat al meer dan een eeuw wordt gedaan in Sittard, heeft een Italiaans equivalent. In Ivrea, in Piemonte in het noorden van Italië, is dit waar carnaval voor het grootste gedeelte om draait: de veldslag duurt namelijk maar liefst drie dagen. In zowel Ivrea als in Sittard is de traditie om sinaasappelen naar het volk te gooien ooit begonnen om met de extra vitamines de winter goed door te komen. In Italië is het volk echter op een gegeven moment terug gaan gooien, waardoor carnaval nu een ware sinaasappeloorlog is geworden. Als bezoeker mag je ervoor kiezen neutraal te blijven en toe te kijken, maar je kunt er ook voor kiezen je helemaal in de strijd te storten.

Lange tijd geleden ontstond in Viareggio in Toscane de traditie van verkleden: een grote behoefte om even uit de dagelijkse realiteit te kunnen stappen en de boel de boel te laten

Het oer-gevoel van carnaval om een paar dagen aan de werkelijkheid te ontsnappen door iets bizars aan te trekken – dat niet eens persee heel mooi hoeft te zijn – en je gezicht te besmeuren is iets dat men al decennialang doet in Limburg. Precies zo ontstond lange tijd geleden in Viareggio in Toscane de traditie van verkleden: een grote behoefte om even uit de dagelijkse realiteit te kunnen stappen en de boel de boel te laten. Er was geen geld voor speciale feestkleding, dus trokken de mannen de kleren van hun vrouw aan en andersom. Overigens had dit ook nog een heel belangrijke symbolische betekenis: tijdens carnaval was namelijk iedereen gelijk en stonden vrouwen op gelijke voet met mannen. De gezichten werden ‘geschminkt’ met meel, as en olijfolie. 

Nooit meer vergeet ik het vrouwtje in Roermond die me met een pilsje in de hand en een roze boa om haar nek vertelde dat ze bijna negentig werd. Die avond maakte ze deel uit van onze vriendinnengroep. Ook in Napels valt het traditionele overwicht van volwassenen even weg gedurende het carnaval

Behalve dat de verschillen in rangen en standen en tussen mannen en vrouwen wegvallen, doet je leeftijd er ook helemaal niet toe tijdens de Limburgse vastelaovend, één van de allerleukste dingen, vind ik. Nooit meer vergeet ik het vrouwtje bij café Chevalier in Roermond die me met een pilsje in de hand en een roze boa om haar nek vertelde dat ze bijna negentig werd. Die avond maakte ze deel uit van onze vriendinnengroep en ik geloof niet dat ik ooit iemand zó van carnaval heb zien genieten. Ook in Napels valt het traditionele overwicht van volwassenen even weg gedurende het carnaval. De kleinste kinderen worden als politici en pizzaioli verkleed die zogenaamde scugnizzi uithalen met de volwassenen: typische grapjes. De traditie wil dat alle soorten grapjes zijn toegestaan gedurende die dagen, dus je allermooiste kostuum aantrekken is een minder goed idee. Je kan zomaar behoorlijk vies worden.

In Limburg is carnaval een heel seizoen waarin gedurende bijna alle weekenden voor de drie dolle dagen evenementen plaatsvinden. Dit is ook heel typisch voor het carnaval van Offida, in de regio Le Marche

Mijn vriendinnen uit het noorden van Nederland trokken nog wel eens verbaasd hun wenkbrauwen op als ik in januari vertelde al naar een carnavalsfeestje te zijn geweest. Was het niet pas over een maand carnaval? In Limburg is carnaval een heel seizoen, ook wel eens het vijfde seizoen genoemd, waarin gedurende bijna alle weekenden voor de drie dolle dagen evenementen, veelal zittingen met veel humor en muziek, plaatsvinden. Dit is ook heel typisch voor het carnaval van Offida, in de regio Le Marche. Twee weken voor carnaval is het op zondag Domenica degli amici, oftewel vriendenzondag. De zondag voor carnaval is het Domenica dei parenti, en viert men feest met familie.

Voor deze traditionele viering van de liefde moet je in Italië helemaal in het zuiden zijn, in Montalto Uffugo in Calabrië, in de punt van de laars

De enige, echte en tegelijkertijd allermooiste Boerebroelof is natuurlijk die van Venlo, die elk jaar op carnavalsdinsdag plaatsvindt. En voor deze traditionele viering van de liefde moet je in Italië helemaal in het zuiden zijn, in Montalto Uffugo in Calabrië, in de punt van de laars waar het carnaval zelfs vele Albanese invloeden heeft. Hier wordt elk jaar een trouwoptocht gehouden. Na de optocht dansen de zogenaamde neven en nichten van het koppel, vergelijkbaar met de Limburgse boerenfamilie die natuurlijk niet echt familie is, op een groot bal met elkaar. 

Iedereen mag erbij en randen en standen vallen weg, het is zo typisch voor de vastelaovend in heel Limburg èn in Civita Castellena in Lazio

Iedereen mag erbij en randen en standen vallen weg, het is zo typisch voor de vastelaovend in heel Limburg èn in Civita Castellena in Lazio, op een half uur rijden van Rome. Hier wordt het feest het carnevale libero genoemd, het vrije en spontane carnaval dat door jong en oud wordt gevierd. Alles dat je moet doen om onderdeel te zijn van het feest is je verkleden en de straat op te gaan. Net als in Limburg is het plaatselijke dialect de taal van dit feest, met typische rijmpjes en zinnen die je als buitenstaander niet gelijk begrijpt. En toch hoor je er onmiddellijk bij. Dit gigantische carnaval gaat om gek doen, muziek, je verkleden hoe je maar wilt, dansen en… wijn. Het blijft Italië natuurlijk.  

In Rome is dit dan ook hoe men carnaval viert: het is een waar kinderfeest. In elke speeltuin komen ouders met hun verklede kroost samen en overal koop je zakken vol confetti, coriandoli

Je verkleden als prinses of superheld, met een klappertjespistool achter vriendjes aanrennen en kilo’s confetti rond te smijten dat nog wekenlang in de parken en op straten en pleinen te vinden is. Of je nou een kleuter in Italië of Nederland bent, dit is ongetwijfeld waar carnaval in jouw beleving om draait. In Rome is dit dan ook hoe men carnaval viert: het is een waar kinderfeest. In elke speeltuin komen ouders met hun verklede kroost samen en overal koop je zakken vol confetti, coriandoli. Gedurende deze dagen liggen er in elke koffiebar versgebakken ciambelle in de vitrine, gefrituurd deegwaar dat eigenlijk precies hetzelfde is als de nonnevot, ons traditionele carnavalsgebak. Ieder kind is er gek op. 

Het ietsje langer doorgaan doet men in Milaan al jaren. Carnaval is hier inmiddels omgedoopt tot carnevalone, groot carnaval

Ik weet nog goed hoe ik een aantal jaren geleden bijna een hele week carnaval heb gevierd. Tijdens het hering sjille (haring eten) op aswoensdag waren we dan wel niet meer verkleed, maar stiekem was dit nog een extra dag vastelaovend, zoals dat inmiddels op veel plekken in Limburg gebeurt. Het ietsje langer doorgaan doet men in Milaan al jaren. Carnaval is hier inmiddels omgedoopt tot carnevalone, groot carnaval. Aswoensdag wordt pas op zondag na carnaval gevierd, aszondag dus, en zo trekt men de drie dolle dagen nog vier extra dagen door. Een tip voor als je het zwarte gat na carnaval nog even uit wilt stellen.

Eigenlijk is de essentie van het carnaval in Italië precies hetzelfde als die van onze Limburgse vastelaovend

En dat is nog lang niet alles. Ook op plekken in Puglia (de hak van de laars), op het eiland Sardinië en in de vele kleine borgi, dorpjes, verspreid over heel Italië wordt carnaval gevierd. Het blijft immers een katholiek land. Ondanks al die verschillende tradities die door de zorgvuldige overlevering nauwelijks zijn veranderd, zijn er een aantal elementen die overal terugkomen. Gekke pakken – of dit nu een uiterst zorgvuldig en verfijnd kostuum is in Venetië of een gekke creatie zoals die twee minuten voor het feest begint uit de kast wordt getrokken in Civita Castellana – optochten met praalwagens, veel confetti, en een zingende en dansende bontgekleurde menigte waarin alle verschillen tussen mensen wegvallen. Eigenlijk is de essentie van het carnaval in Italië precies hetzelfde als die van onze Limburgse vastelaovend. Zoals we in Roermond op dinsdagavond de Bacchus verzuipen in de Roer, de Maastrichtenaren het Mooswief neerhalen en er op andere plekken in Limburg een pop wordt verbrand, kent men in Italië van noord tot zuid ook de traditie om een symbolisch figuur in brand te steken. Bovendien dient het carnaval in beide landen om de winter een halt toe te roepen, zodat de zomer sneller haar intrede zou doen. Dus als ik zo naar buiten kijk naar die neervallende regen kan ik maar één ding denken: wat een geluk dat het feest niet zomaar van de kalender kan worden geschrapt.